Pariški Le Monde: Život u sijenci uglja

 Uprkos sporazumu u Parizu, koji je prošle godine donio potvrdu da su klimatske promjene prouzrokovane ljudskim aktivnostima, i da bi se u cilju  zaustavljanja ovog negativnog trenda, trebale smanjiti emisije CO2 u atmosferu, na što je pristala većina zemalja u svijetu, u zemljama na Balkanu i dalje ugalj diktira pravila.
Ugledni francuski „Le Monde“ objavio je 05.07.2016.god., reportažu o životu u sjenci uglja,  kojom je Simon Roger, prikazao kako je sada ugroženo zdravlje lokalnog stanovništva zbog zagađenog zraka i okoline, prouzrokovanog radom termoelektrana.

  BALKAN: ŽIVOT U SIJENCI UGLJA

Uprkos pogubnom uticaju na okoliš, u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Crnoj Gori, na Kosovu i u Makedoniji je u funkciji dvanaest termoelektrana, a u planu je da do 2030. godine bude izgrađeno još 17 njih.
Autor: Simon Roger (specijalni dopisnik iz Bosne i Hercegovine i Crne Gore)
Fotografije:  Ziyah Gafic za Mond

Tuzla, grad na istoku Bosne i Hercegovine, neprestano je obavijen oblacima dima koji se šire iz načičkanih visokih dimnjaka i tornjeva za hlađenje termoelektrane na ugalj. Puštena u pogon 1963. godine, najstarija termoelektrana u Bosni ima najveći kapacitet proizvodnje električne energije u zemlji (750 megavata), a istovremeno je i jedan od najvećih zagađivača. Da bi se stekao uvid u posledice koje stara elektrana ima po životnu sredinu, treba se zaputiti truckavim kolskim putem kroz šumu.

“Glavni put je pod video-nadzorom, a s kontrolnog punkta bi brzo primjetili naše vozilo i natjerali nas da se vratimo”, objašnjava, s rukama na volanu, Goran Stojak, mještanin koji u kontaktima s kantonalnim vlastima zastupa okolne zajednice.
Put nastavljamo pješice, prateći stazu kroz kržljavo rastinje. U priobalju jezera u koje se sliva otpadna voda sa šljakom iz termoelektrane, mreška se tečnost čija je PH vrednost bazna – PH12, i koja se može porediti s “varikinom”, a to nije jedini otrov u ovoj baruštini.
„Otpad iz elektrane uništava sve“, primjećuje građevinski tehničar , “Sagorijevanje  rude stvara ogromne količine ugljen-dioksida (CO2), glavnog uzročnika klimatskih promena, ali i azotnog oksida (NOx), sumpor-dioksida (SO2), finih čestica (PM) i teških metala, zbog čega je ugalj jedno od najštetnijih fosilnih goriva. Već godinama šaljemo pisma federalnoj inspekciji kako bismo upozorili na ova masovna zagađenja, na nepostojanje sistema za preradu otpadnih voda, na neplaćanje odštete vlasnicima zemljišta na kojem završava šljaka i pepeo. Ali, nema odgovora.“

Nekakvog reagovanja je ipak bilo: policajci su 2015 . godine zakucali na vrata doma Gorana Stojaka, tražeći od njega da prestane da prikuplja žalbe mještana.

„Pomozite nam“
„Ima dana kada je dim toliko gust da smo prinuđeni da se zatvorimo u kuću“, ističe Goran Stojak. “Ovdje se vodi borba za opstanak.” Kristina, Goranova žena, dobila je otkaz iz odmazde zbog tvrdnji koje iznosi njen muž. Njihov 18-mjesečni sin ima problema s plućima. Divkovići, selo nastanjeno pretežno Hrvatima, u kojem živi porodica Stojak, imalo je početkom 1990-ih godina 540 stanovnika. Zbog rata u Bosni (1991-1995) i zagađenja, ova seoska zajednica danas broji svega 80 duša.

“Mnogi ljudi su prerano umrli, više niko ne želi da ostane ovde”, žali se Pejo Tucijić, koji je prethodnog dana sahranio sestru koja je preminula od raka pluća. “Pomozite nam”, kaže ovaj penzioner, koji više ništa ne očekuje od vlasti, za koje tvrdi da favorizuju interese bošnjačkog stanovništva nauštrb hrvatske manjine.
Pejo Tucijić nema povjerenja ni u rukovodstvo termoelektrane, koje nije održalo obećanje da će selo besplatno snabdjevati električnom energijom.
„Sa ovim pepelom koji se svugde uvlači, čak trošimo više struje i vode“,  buni se Mila Divković (58), od čije mjesečne penzije od 160 eura s mukom preživljavaju ona, njen muž i dvojica nezaposlenih sinova.
U Bosni, prosječna mjesečna plata iznosi oko 415 eura, a stopa nezaposlenosti prelazi 40 %. Na obodu njihovog zemljišta pruža se prašnjava pustara, kroz koju prolaze duge zahrđale cevi. „Tlo (šljaka) je prekriveno sa 10 centimetara pijeska“, kaže  Goran Stojak, propuštajući kroz prste sivi pijesak.  „Jedna nevladina organizacija iz Sarajeva došla je, na poziv i u pratnji kamera, da posadi bagrem. Ništa nije niklo. Ali najgore je to što su djeci povjerili zadatak da prekopavaju tu otrovnu zemlju“.
Nasip koji se prvobitno uzdizao oko deponije vremenom se urušio i sada samo dvije table na obodu te neplodne pustare stoje kao upozorenje mještanima : „Zabranjen pristup za sve, osim za zaposlene u elektrani, zabranjen pristup cijevima, zabranjeno kupanje“.
Voda koja se sliva duž crnih obala stekla je novu namjenu. „Površinska voda je odličan pesticid za naše potvrtnjake“, priznaje portparol mještana. 

„Centar za ekologiju i energiju (CEE), nevladina organizacija iz Tuzle, uzimala je više puta uzorke radi analize i slala ih u jednu nezavisnu češku laboratoriju. Uzorci su pokazali da je, na primjer, nivo hroma do 80 mikrograma po litru (µg/l), dok je uobičajena koncentracija u površinskim vodama niža od dva µg/l.
Luk, mrkva, krompir i kupus iz povrtnjaka Mile Divković takođe imaju visoku koncentraciju hroma, arsena, kadmijuma, žive, nikla, olova... čiji se tragovi nalaze i u analiziranim vlasima kose. „Tlo, sedimenti, voda, lanac ishrane, sve je zagađeno“,  tvrdi Abdel Đozić, predavač na odsjeku za inženjerstvo zaštite okoline tehnološkog fakulteta u Tuzli.
U neposrednoj blizini termoelektrane nalazi se fabrika cementa, postrojenje za preradu koksa, fabrika sode.
„Kao da to nije već sasvim dovoljno za naselje od 140.000 stanovnika, uskoro treba da budu izgrađene i nove termoelektrane, kao i fabrika za preradu (piroliza) otpadnih guma“,  ironičan je Denis Žiško iz CEE.
Topografija tog područja dodatno pogoršava situaciju: najveći dio dima koji ispušta kompleks termoelektrane, zajedno sa dimom iz ložišta i gasovima koje ispuštaju stari automobili, ostaje zarobljen u tuzlanskoj dolini.
 „Koncentracija finih čestica u zraku dostiže čak 200 mikrograma po kubnom metru vazduha, dok SZO (Svjetska zdravstvena organizacija) kao referentnu vrednost uzima prosječan nivo od 10 µg/m3 vazduha“,  naglašava Džemila Agić. Ipak, direktorka CEE ne gubi nadu. “Ljudi sve više postaju svjesni opasnosti. U januaru, uspjeli smo da formiramo radnu grupu za kvalitet zraka, koja će natjerati vlasti da se pozabave tim problemom“.  Jedan od prioriteta organizacije koja broji pedesetak članova – građana, stručnjaka i naučnika – jeste uspostavljanje mehanizma za borbu protiv pretjeranog zagađenja. „Prošle zime, đaci su imali sportske aktivnosti i tokom dana kada je zagađenje bilo na najvišem nivou“, žali se Džemila Agić. „Naše školske ustanove se zatvaraju zbog snijega, poplava ili vrućina, ali ništa nije predviđeno u slučaju pretjeranog zagađenja."

Nivo ekstremnog zagađenja

U januaru, susjedni grad Lukavac takođe je bio mjesto građanskih protesta kada je oko 1.000 ljudi demonstriralo poslje objavljivanja podataka lokalne stanice za merenje kvaliteta vazduha. Brojke su ukazivale na zabrinjavajući nivo zagađenosti, pri čemu su vrednosti nesumnjivo bile niže od realnih, smatra Abdel Đozić, jer „skoro 75 odsto podataka nije ispravno registrovano“. „Mjerni instrumenti nisu uzeli u obzir više parametara, poput smjera vjetra ili stope vlažnosti vazduha, kao ni više zagađivača, na primer benzen“, dodaje on.
Radi prevazilaženja nepotpunosti informacija koje dostavljaju mjerne stanice, NVO sa sedištem u Briselu „Health and Environment Alliance“ (HEAL) uporedila je razne baze podataka kako bi procijenila „troškove“  štetnog uticaja četiri termoelektrane u Bosni i Hercegovini na javno zdravlje.

Prema izvještaju objavljenom ovog proljeća u Sarajevu, zdravstveni troškovi povezani sa ovim aktivnostima dostižu 3,1 milijardu eura godišnje. Dvije trećine toga pada na teret susednih država pošto toksični dim jednako lako prelazi granice kao što je to svojevremeno učinio radioaktivni oblak iz Černobilja! „Korištenje uglja izaziva bronhitis, napade astme i druge resporatorne simptome u Bosni, ali i van njenih granica. Procenjuje se da elektrane na ugalj iz Bosne svake godine u Evropi izazovu više od 2.500 preuranjenih smrti, upozorava pulmolog Zehra Dizdarević, koja je učestvovala u studiji evropske NVO. “U decembru 2015, dramatičan nivo zagađenosti u Sarajevu bio je tri dana na naslovnim stranama novina, a onda je ta tema pala u zapećak. Međutim, situacija je i dalje jednako alarmantna."

Prevod cijelog članka možete pronaći ovdje.